Lęki u dzieci - skąd się biorą i jak pomóc dziecku?

Każdy rodzic kilkuletniego dziecka na pewno się z nimi zetknął. Mowa o dziecięcych lękach. Czasami – dla nas dorosłych – są to rzeczy absurdalne i trudne do zrozumienia. Jednak dla dzieci to coś poważnego i nie wolno lekceważyć ich problemu.

 

Strach czy lęk?

 

Strach to nie to samo co lęk. Warto zapamiętać czym się różnią:

Strach to emocja wrodzoną towarzyszy ludziom przez całe życie. Zmienia się w zależności od siły, rodzaju i znaczenie bodźca, który go wywołuje. Strach jest spowodowany działaniem bodźca zewnętrznego lub bólu. Pełni funkcję ważnego sygnału ostrzegawczego, mobilizuje do ucieczki lub ataku w sytuacji zagrożenia. Zawsze jest wywołany zagrażającym czynnikiem.

Lęk z kolei to proces wewnętrznym, wzbudzanym na skutek wyobrażenia czy oczekiwania zagrożenia. Może być związany z wcześniejszymi, negatywnymi doświadczeniami w życiu dziecka (lęk odtwórczym). Możemy wyróżnić też lęk wytwórczy (wyobrażenia, tj. wywołują go osoby, zdarzenia, przedmioty, obrazy istnieją tylko w wyobraźni dziecka). Przyczyną lęku może być także niezaspokojenie potrzeb dziecka - fizjologicznych (np. głód) czy psychicznych (np. brak poczucia bezpieczeństwa, miłości).

 

Lęki a wiek dziecka

 

Każde dziecko czegoś się boi. Nie ma środowiska, w którym moglibyśmy wyeliminować strach lub lęk. Lęki są naturalnym etapem rozwoju dziecka (oczywiście, dopóki nie są nadmierne).

Kiedyś trafiłam na krótką tabelę opisującą czego w jakim wieku dziecko boi się różnych rzeczy/sytuacji:

0-6 mies. – utrata opieki, głośne dźwięki, gwałtowne ruchy

7-12 mies. - obce osoby, pojawianie się obiektów w sposób niespodziewany

1 rok - Separacja od rodziców, obce osoby, bodźce bolesne

2 lata - Hałaśliwe przedmioty, zwierzęta, ciemne pomieszczenie, separacja od rodziców, obiekty o dużych rozmiarach, zmiany w najbliższym otoczeniu

3 lata - Maski, ciemność, zwierzęta, separacja od rodziców

4 lata - Separacja od rodziców, zwierzęta, ciemność, duże hałasy (np. w nocy)

5 lat - Zwierzęta, "źli" ludzie, ciemność, separacja od rodziców, zranienia

6 lat - Obiekty nadnaturalne (np. duchy, wiedźmy, potwory), rany cielesne, pioruny i błyskawice, pozostawanie samemu, samotne zasypianie.

 

Obserwując moją córkę, muszę przyznać, że większość pokrywa się z naszymi doświadczeniami – nie wszystko oczywiście, bo to tylko schemat, a każde dziecko jest inne. Nie mniej, warto wiedzieć czego możemy się spodziewać.

 

Co powoduje lęki?

 

Psychologowie jako jedną z najczęstszych przyczyn podają telewizję. Niestety, nowoczesne bajki bardzo często przedstawiają przemoc, agresję, potwory czy niebezpieczne sytuacje. Rodzice nie zawsze mają chociażby czas (a czasami po prostu o tym nie pomyślą lub nie mają wpływu), by zapoznać się wcześniej z bajką oglądaną przez dziecko.

Przykład z  życia: nasza córka (4 lata) od ponad 2 lat ma na ścianach narysowane zwierzęta. Sama je wybrała z książeczki dla dzieci, a tata namalował je na ścianach. Są to rysunkowe, łagodne zwierzęta. Ma też na jednej szafce sporo maskotek – praktycznie te same od kilku lat. Ok. 2-3 miesiące temu zaczęła mówić, że boi się być w swoim pokoju, bo zwierzęta się na nią patrzą, maskotki na nią patrzą, boi się lwa... itd. Nie mogliśmy zrozumieć o co chodzi – przecież jest przyzwyczajona do tych rysunków i zabawek. Najpierw próbowaliśmy żartem, potem rozmową i tłumaczeniem. Nic nie pomagało. Nie chciała zostać nawet na chwilę sama w swoim pokoju. Myśleliśmy już, że to próba zwrócenia na siebie uwagi (chociaż Małej na pewno jej nie brakuje). W końcu poszłam do jej wychowawczyni z przedszkola po radę. Kiedy ta zaczęła z nią rozmawiać i analizować czas w którym zaczęły się lęki Małej, okazało się, że oglądali w przedszkolu film Toy Story (w którym maskotki i zabawki ożywają...). Przy pomocy wychowawczyni i naszym wytrwałym tłumaczeniu – udało się, chociaż lew musiał zostać zakryty, ale cała reszta jest ok.

Inne przyczyny: gry komputerowe, nowa sytuacja, nowe miejsce (np. pójście do przedszkola), straszenie przez inne dzieci (zwłaszcza starsze) lub samych rodziców czy dziadków („Pani cię zabierze..”), postacie w czytanych bajkach, rysunki, ogólnie lęk przed nieznanym.

 Jak pomóc dziecku?

 

Jeśli przyczyną są bajki warto przyjrzeć się bajkom, które dziecko ogląda i niektóre wyeliminować. Ale lęki to nie tylko telewizja.

Zawsze trzeba:

- starać się zrozumieć dziecko i jego lęk

- określić czy jest to lęk rozwojowy (patrz wcześniejszy wykaz) – jeśli tak – pamiętajmy, że większość dzieci z niego wyrasta

- wspierać dziecko

- pozwolić na pewien czas unikać lękowej sytuacji, a potem powoli pomóc się z nią oswajać - przywołać własne doświadczenia

- opowiedzieć bajkę/opowiadanie o osobie, która miała podobny problem i jak sobie poradziła

- można np. wybrać specjalny kocyk i nazwać go „bezpiecznym”, albo jakiś amulet (może to nawet być zabawka, która odstrasza to „coś” czego dziecko się boi).

Nigdy nie wolno:

- wyśmiewać dziecka ani jego lęków

- zawstydzać malca przy innych z powodu lęków (zresztą nie tylko lęków)

- zmuszać do pokonania lęku lub przebywania w sytuacji powodującej lęk - niecierpliwić się i denerwować

- karać dziecka z powodu jego lęku

- obwiniać dziecko lub siebie

 

Lęk, jeśli jest etapem rozwoju, nie trwa zbyt długo i nie zagraża dziecku. Jeśli jednak coś nas niepokoi, np. dziecko zbyt gwałtownie reaguje na sytuację itd., warto porozmawiać z lekarzem, wychowawcą w przedszkolu lub psychologiem. Czasami rozwiązanie jest proste, a czasami trzeba sięgnąć po pomoc.